Արտաշես Ա Բարեպաշտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տիգրան Բ Մեծ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաշեսը դառնալով արքա կատարում է մի շարք բարեփոխումներ։ Նա կառուցում է Արտաշատ մայրաքաղաքը։ Այդ քաղաքը հատակագծել է Կարթագենցի զորավար Հաննիբալը և հռոմեացիները քաղաքը կոչել են հայկական Կարթագեն։ Արտաշեսը ճշգրտել է տվել օրացույցը։Նա ամուսնացել է ալանաց թագուհի Սաթենիկի հետ։ Արտաշեսը երկիրը բաժանել է 120 գավառների։ Երկրի զորավարությունը Արտաշեսը բաժանել է 4 զորավարության։ Արևելյան զորավարությունը հանձնեց իր ավագ որդի Արտավազդին, Արևմտյանը` իր մյուս որդի Տիգրանին, հյուսիսայինը` իր երրորդ որդի Զարեհին, իսկ Հարավայինը` իր դայակ Սմբատ Բագրատունուն։ Հազարապետության պաշտոնում նշանակվեց արքայորդի Վրույրը։ Մյուս որդուն` Մաժանին, Արտաշեսը դարձրեց քրմապետ։ Արտաշատում Արտաշեսը կառուցում է Անահիտ աստվածուհու մեհյանը։ Մ.թ.ա.165 թ․ հայկական զորքերը կանխում են Սելևկյան զորքի ներխուժումը Մեծ Հայք։ Մ.թ.ա.173-169 թթ․ պատերազմ էր սկսել մերձավոր արևելքի շատ երկրների միջև։ Արտաշեսը կարողանում է մասնակցել բանակցություններին և լուծել այդ երկրների միջև եղած խնդիրները։ Հայաստանում արդեն վեճ էր առաջացել Ագարակատերերի և սովորական հողագործների միջև։ Արգարակատերերը հողագործների հողերից գողանում էին մրգեր։ Արտաշեսը այդ տեղերում քարեր տեղադրեց, որոնց վրա գրված էր, որ ինքը սերում էր Երվանդունիների տոհմից։ Մ.թ.ա.163 թ․ Արտաշեսը փորձում է Ծոփքը միացնել Մեծ Հայքին, բայց չի ստացվում։ Արտաշեսը կառուցել է Զարիշատ, Զարեհավան քաղաքները, ի պատիվ իր հոր` Զարեհ Երվանդունու պատվին։ Արտաշեսը մահացել է մ.թ.ա.160 թ։
Տիգրանի մահից երկրի կառավարման համար պայքար սկսվեց։ Ժողովրդի մի մասը մտածում էր գահ բարձրացնել հազարապետին, իսկ մյուս մասը` Տիգրանի որդի Տիգրանին։ Արդյունքում գահ բարձրացավ Տիգրանը։ Նա Պարթևստանից վերադառնալու համար պարթևներին զիջեց Յոթանասուն Հովիտներ կոչվող տարածքը։ Նա թագադրվեց Աղձնիք նահանգի ավաններից մեկում։ Նա թագավորել է մ.թ.ա.95-55 թթ։ Մ.թ.ա.94 թ Տիգրանը գրավում է Ծոփքը։ Մ.թ.ա.93 թ Տիգրանը պայմանագիր է կնքում Պոնտոսի արքա Միհրդատ Եվպատորի հետ։ Նա ամուսնացավ Պոնտոսի թագուհու` Կլեոպատրայի հետ։ Այդ նույն թվականին հայ-պոնտական զորքերը ներխուժում են Կեսարիա։ Տարածքը անցնում է Պոնտոսին, իսկ ավարը` Հայաստանին։ Մ.թ.ա.91 թ Տիգրանը գրավում է Վիրքը և Աղվանքը։Մ.թ.ա.87 թ Հայերը արշավում են Հայաստան և գրավում մի շարք տարածքներ։ Տիգրանը մ.թ.ա.84թ Տիգրանը գրավում է Ասորիքը։ Շուտով Տիգրանը գրավում է Կիլիկիան, Արաբական թերակղզին, հյուսիսային և հարավային Իսրայելի թագավորությունները։ ԵՒ շուտով Տիգրանը կառուցում է Տիգրանակերտ մայրաքաղաքը, որը երկրի մայրաքաղաքի կարգավիճակը պահպանում է կարճ ժամանակ։ Տիգրանը կառուցում <Արքունի պողոտա> ճանապարհը։ Շուտով Հռոմեական կայսրությունը գրավում է Պոնտոսը։ Միհրդատը ապաստանում է Հայաստանում։ Հռոմը դեսպան է ուղարկում և Տիգրանին խնդրում Միհրդատի հանձնել դեսպանին, բայց Տիգրանը չի համաձայնվում։ Եվ սկսվում է հայ-հռոմեական պատերազմը։ Այն տեղի է ունենում 2 փուլով`մ.թ.ա.69-67 և մ.թ.ա.66 թվականներին։ Սկզբում հռոմեական զորավար Լուկկուլոսը գրավում է Տիգրանակերտը, բայց շուտով Արածանիի ճակատամարտում հայերը հաղթում են և Միհրդատը հայ զորքերի օգնությամբ գրավում է Պոնտոսը։ ԵՒ արդյունքում Լուկկուլոսի փոխարեն զորավար է դառնում Գնեոս Պոմպեոսը։ Նաև Տիգրանի որդի Տիգրանը դավաճանում է հորը և որոշում պարթևներին օգնությամբ գրավել Հայաստանը, բայց չի ստացվում։ Այդ ժամանակ Հռոմեացիները գրավում են Պոնտոսը։ ԵՒ արդյունքում կնքվում է հայ-հռոմեական պայմանագիրը։ Ըստ պայմանագրի հռոմական կայսրությանն էին անցնում Հրեաստանը, Հուդան, Կոմմագենեն, Կիլիկիան, իսկ հարավային կողմով գրաված տարածքները`Պարթևստանին։ Հայաստանը դառնում էր Հռոմի <բարեկամ և դաշանակից>։ Ծոփքը անջատվում էր Մեծ Հայքից և դառնում անկախ թագավորություն, ուր իշխում էր Տիգրան կրտսերը, իսկ Տիգրան Բ-ի մահից հետո Մեծ Հայքը անցնում էր Տիգրան կրտսերի իշխանության տակ։ Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է հարկ վճարեր, բայց Ծոփքի գանձարանից և որի պատճառով Տիգրան կրտսերը վիրավորեց Պոմպեոսի, իսկ Պոմպեոսը ձերբակալեց նրան։ Տիգրան մեծը մահացել է մ.թ.ա.55 թվականին։